Małe i duże studia fotograficzne

Z nowym rokiem rozpoczynamy na łamach foto nowy cykl poświęcony wyposażeniu studia fotograficznego. Odpowiemy w nim na pytania dotyczące do­boru sprzętu, poznamy jego specyfikę i sposoby wykorzystania w za­leż­ności od rodzaju wykonywanej fotografii. Zaczynamy od studia przeznaczo­ne­go do fotografii portretowej.

Studio do fotografii portretowej

Chyba każdy na początku przygody z fotografią zaczyna między innymi od robienia zdjęć swoim najbliższym. Fotografia portretowa stawia przed przyszłym fotografem najmniejsze wymagania jeśli chodzi o ilość sprzętu potrzebną do wykonania pięknych ujęć.

We własnym studiu czy w domu modela?

Portret to zdjęcie mające nam przekazać informację o fotografowanej osobie – w miarę możliwości pokazać jej „wnętrze”, cechy charakteru, zainteresowania. Z tego też powodu portretując kogoś musimy zadbać o to, aby podczas sesji czuł się swobodnie. Wiele osób w studiu zachowuje się nienaturalnie i „sztywno”. Warto więc zaplanować sesję zdjęciową w bliskim im otoczeniu, na przykład w domu lub miejscu pracy.

Przenośne studio portretowe w walizce. Zestaw lamp kompaktowych Expert Pro 500 firmy Hensel.

Przenośne studio złożone z dwóch lub trzech lamp z lekkimi statywami, parasolek i małych softboksów można zmieścić w niewielkiej walizce na kółkach. W własnym studiu będziemy ograniczeni jedynie jego rozmiarami, możliwościami finansowymi (zakup wyposażenia), własną wyobraźnią i naszymi umiejętnościami nawiązania bliskiego kontaktu z modelem.

Jakie wymiary powinno mieć studio przeznaczone do fotografii portretowej?

Długość planu zdjęciowego, czyli odległość pomiędzy modelem a aparatem (fotografem) powinna umożliwiać wykonanie zdjęcia całej sylwetki w pozycji stojącej przy użyciu optyki portretowej w poziomym kadrze (krótkie „tele” – odpowiednik ogniskowej 70-135 mm dla formatu klatki 24 x 36 mm). Szerokość planu powinna zapewnić sfotografowanie grupy 3-5 osób ustawionych obok siebie (zdjęcia rodzinne). Wynika z tego, że powierzchnia planu zdjęciowego powinna mieć co najmniej 6 x 4 metry. Do tego należy dodać jeszcze powierzchnię niezbędną do umieszczenia lamp po bokach planu i z tyłu za fotografem oraz na ustawienie tła za modelem, czyli po 1 metrze z każdej strony. Z prostych obliczeń wynika, że powierzchnia studia zapewniającego w miarę wygodną pracę będzie miała co najmniej 8 x 6 metrów.
Wysokość studia powinna przywidywać umieszczenie lampy z softboksem na wysięgniku (statyw z boomem) ponad głową modela – niezbędny dystans między podłogą a sufitem sięgnie zatem minimum 3,5 metra. Jeżeli planujemy umieszczenie sufitowego systemu zawieszenia lamp trzeba dodać jeszcze pół metra.

Światło ciągłe czy błyskowe

Lampy światła ciągłego wydają się pozornie lepszym rozwiązaniem dla oświetlenia planu zdjęciowego. Mamy możliwość stałej obserwacji zmian efektów światłocieniowych. Lampy takie nie wzbudzają w fotografowanych osobach lęku przed błyskiem „prosto w oczy”. Wśród wykorzystywanych na planie źródeł światła ciągłego możemy wymienić lampy fluorescencyjne, halogenowe oraz HMI (efektywność trzykrotnie większa od lamp halogenowych). Dwie ostatnie grupy lamp wydzielają jednak podczas świecenia znaczne ilości ciepła, z czego wynikają pewne ograniczenia w stosowaniu niektórych nasadek formujących i modelujących wiązkę światła. Tej wady pozbawione są studyjne lampy błyskowe, które możemy podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią lampy kompaktowe, natomiast drugą tworzą głowice błyskowe zasilane z generatorów (nie mylić z agregatami prądotwórczymi).

Lampy Broncolor HMI o dużej mocy emitujące światło ciągłe. Można stosować do nich prawie wszystkie końcówki modyfikujące wiązkę świetlną, wykorzystywane w systemie lamp błyskowych Broncolor StudioLite Group	Lampy fluorescencyjne Bowens emitujące światło ciągłe.

Osobom stawiającym pierwsze kroki w pracy z oświetleniem studyjnym, polecamy wybór lamp kompaktowych. Przyczyna pierwsza i decydująca jest jedna – są tańsze.
O przydatności lampy w studiu decyduje ilość końcówek modelujących i modyfikujących wiązkę światła, które mo­żemy do niej podłączyć. W fotografii portretowej najczęściej wykorzystujemy oświetlenie rozproszone lub skupione o nieznacznym stopniu koncentracji wiązki światła.

Lampy kompaktowe

Grupę tę tworzą lampy posiadające własny panel sterowania energią błysku. Prócz zespołu kondensatorów magazynujących energię potrzebną do wyzwolenia błysku, palnika błyskowego i żarówki światła modelującego umieszczony jest w nich układ elektroniczny pozwalający na precyzyjne sterowanie energią błysku w zakresie kilku działek przysłony z dokładnością do 0,1 działki. Możliwa jest również regulacja mocy świecenia żarówki modelującej (pilota). Zwykle dostępne są dwie opcje – żarówka świeci z pełną mocą lub proporcjonalnie do energii wyzwalanego błysku. Opcja „proporcjonalna” jest bardzo przydatna podczas ustawiania lamp przed wykonaniem zdjęcia – ułatwia kompozycję kadru i pomaga w kontroli efektów światłocieniowych.

Lampa kompaktowa Hensel Expert Pro Plus 500J. Na pulpicie sterowniczym widoczne są przyciski włączania: RC – odbiornik fal radiowych, AUDIO – sygnalizacja dźwiękowa gotowości, FC – gaszenie żarówki modelującej w momencie wyzwolenia błysku, SLAVE – fotocela, TEST – wyzwolenie błysku testowego, FULL – pełna moc żarówki modelującej, PROP – moc żarówki modelującej proporcjonalna do energii błysku. Gałka z piorunkiem służy do regulacji wartości energii błysku.

W ofercie większości producentów znajdują się lampy posiadają­ce?maksymalną energię błysku w zakresie 200-1200 J. Mogą to być więc lampy oferujące energię 250 J, 500 J, 1000 J lub 300 J, 600?J, 1200 J. Im lampa dysponuje większą energią błysku, tym więcej kondensatorów umieszczonych jest w jej wnętrzu, a tym samym większe są jej rozmiary i waga.
Gdy rolę światła modelującego pełnią żarówki halogenowe dużej mocy 300-1000 W, dodatkowo wewnątrz lampy umieszczony jest wentylator zabezpieczający układ elektroniczny przed przegrzaniem.
Standardowo błysk wyzwalany jest przy pomocy kabla synchronizacyjnego lub wyzwalacza emitującego promieniowanie podczerwone. Ponieważ każda lampa wyposażona jest w fotocelę, to pracując z zespołem lamp wystarczy, że do aparatu podłączona jest tylko jedna lampa. W pozostałych lampach błysk zostanie wyzwolony przez fotocele. W droższych modelach możliwe jest wyzwalanie błysku drogą radiową – lampy posiadają wbudowane odbiorniki fal radiowych, a na sankach aparatu montujemy nadajnik.
Energia błysku jaką oferują jest wystarczająca do fotografowania przy wartości przysłony obiektywu 8 – 11 (lustrzanki małoobrazkowe) z wykorzystaniem standardowych odbłyśników, parasolek i średniej wielkości softboksów.
Lampy kompaktowe o dużej energii błysku ze względu na dużą wagę wymagają użycia solidnych i stabilnych statywów dociążanych często ze względów bezpieczeństwa workami z piaskiem lub żeliwnymi ciężarkami.
Przy wyborze lampy warto zwrócić uwagę na pewne istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa oraz wygody pracy problemy:
• palnik błyskowy i żarówka światła modelującego powinny być osłonięte specjalną szklaną kopułką ochronną, która ochroni w przypadku eksplozji palnika twarz modela lub osób w pobliżu przed poranieniem drobnymi kawałkami szkła,
• lampa powinna mieć wbudowany wewnętrzny układ elektroniczny zabezpieczający palnik przed wyładowaniem ciągłym (w specyfikacjach angielskich określane słowem„afterglow”), które może skończyć się eksplozją palnika. Zjawisko takie występuje niezmiernie rzadko, ale lepiej dmuchać na zimne. W przypadku, gdy zauważymy błysk ciągły (palnik świeci przez kilka sekund jak jarzeniówka) należy lampę natychmiast odłączyć od sieci i oddać do autoryzowanego serwisu w celu dokonania przeglądu,
• lampa powinna dawać powtarzalne błyski – można to sprawdzić przy użyciu światłomierza błyskając kilkakrotnie przy jednym ustawieniu poziomu energii błysku, a następnie zmianie wartości w górę i w dół oraz ponownym ustawieniu na pierwotną wartość (niezwrotność),
• użytkownik powinien mieć możliwość samodzielnej wymiany palnika w studiu (palniki plug-in) bez konieczności oddawania lampy do serwisu.
Lampy renomowanych producentów zwykle spełniają wymienione wyżej wymagania.
Pomogą nam to uzyskać parasolki, softboksy oraz odbłyśniki typu beauty-dish.

Parasolki

To „końcówki” niedoceniane przez początkujących, a?mogące stanowić w ręku kreatywnego fotografa bardzo skuteczne narzędzie
Podstawową zaletą parasolek jest ich mobilność – mała waga oraz niewielkie rozmiary po rozłożeniu. Z tych względów są one prawie zawsze dołączane do przenośnych zestawów lamp.

Parasolka odbijająca Lastolite z biała powierzchnią wewnętrzną.

Parasolki różnią się między sobą rozmiarami oraz rodzajem powierzchni wewnętrznej, od której odbija się światło lampy. Te dwa czynniki decydują o charakterze oświetlenia, jakie możemy uzyskać.
Średnica czaszy sięga od 80 cm do 375 cm – te najmniejsze (do 120 cm) stanowią wyposażenie zestawów przenośnych, natomiast największe służą do oświetlania grup ludzi i większych obiektów.

W tej chwili na rynku znajduje się ogromna ilość typów parasolek. Są one w ofercie każdego producenta lamp studyjnych. Chyba największy ich wybór znajduje się jednak w ofercie angielskiej firmy Lastolite zajmującej się produkcją akcesoriów do studia fotograficznego ze szczególnym uwzględnieniem fotografii ślubnej i portretowej.
Chcąc uzyskać oświetlenie bardzo miękkie możemy posłużyć się parasolką transparentną. Promienie światła przechodząc przez białą tkaninę, z której wykonano czaszę ulegają silnemu rozproszeniu. Niestety ich część odbija się do tyłu, co może stanowić istotny problem podczas fotografowania w małych pomieszczeniach (niekorzystne odbicia od ścian) .
Nieznacznie „twardsze” oświetlenie możemy uzyskać stosując parasolkę białą.
Parasolka srebrna zapewni nam bardziej kontrastowe oświetlenie od poprzednich modeli. Podobną charakterystykę posiada parasolka o złotej powierzchni odbijającej, która dodatkowo ociepla temperaturę barwową światła.

Zbliżając i oddalając czaszę parasolki od palnika lampy możemy wpływać na kąt i stopień skupienia wiązki promieni – efekt ten jest jest szczególnie widoczny przy pracy ze srebrną parasolką.
Fotografując przy użyciu parasolki należy pamiętać o założeniu na lampę tzw. reflektora parasolkowego, którego zadaniem jest odpowiednie ukierunkowanie wiązki światła tak, aby trafiała ona w całości w powierzchnię czaszy.

Soft boks

Softboksy stanowią podstawowe wyposażenie każdego studia fotograficznego. Pozwalają na uzyskanie miękkiego, rozproszonego oświetlenia. Ich rozmiary, proporcje, kształt i konstrukcja są bardzo zróżnicowane zależnie od przeznaczenia. Najmniejsze z nich mają boki długości kilkunastu centymetrów, a największe osiągają długość kilku metrów. Wielkość boków softboksów wykorzystywanych w fotografii portretowej zwykle nie przekracza 2 metrów. W fotografii portretowej wykorzystujemy softboksy z dyfuzorem w kształcie kwadratu, prostokąta lub ośmiokąta. Te ostatnie zwane są żargonowo „oktami”(kształt oktagonalny). W oczach modela tworzą naturalnie wyglądający (zbliżony kształtem do okrągłego) blik.

Softboksy Broncolor Pulsoflex z wysuniętym dyfuzorem.

Softboksy znajdują się w ofercie każdego producenta lamp studyjnych. Istnieją również firmy specjalizujące się tylko w produkcji softboksów, które dzięki wymiennym adapterom mogą być używane z lampami różnych producentów.
Na czterech lub ośmiu prętach połączonych pierścieniem, za pośrednictwem którego mocujemy softboks do lampy, rozpięta jest czarna tkanina nie przepuszczająca światła, tworząca komorę mieszającą. Wnętrze posiada zwykle srebrną lub białą powierzchnię odbijającą promienie światła. Dyfuzor wykonany jest z cienkiej białej tkaniny rozpraszającej promienie światła. Dla uzyskania równomiernego rozkładu oświetlenia na całej powierzchni niektórzy producenci stosują w swoich konstrukcjach dodatkowy dyfuzor wewnętrzny mający na celu dokładniejsze wymieszanie promieni wewnątrz komory. Softboksy o białej powierzchni wewnętrznej dają bardziej miękkie oświetlenie od softboksów ze srebrną powierzchnią wewnętrzną.
Dyfuzor softboksa może być wysunięty do krawędzi komory, dzięki czemu możemy zestawić kilka z nich obok siebie tworząc ścianę. Podłączone do nich lampy mogą świecić z jednakową energią błysku – otrzymujemy wtedy równomiernie oświetloną powierzchnię. Można również w kolejnych lampach zmniejszać energię błysku i uzyskać równomierny spadek intensywności oświetlenia.
W softboksach z cofniętym dyfuzorem wystająca ścianka komory mieszającej ogranicza rozpraszanie wiązki światła na boki, jak również dzięki przyszytym rzepom pełni rolę uchwytu dla akcesoriów dodatkowych:
• rastry paskowe, siatkowe (gridy) oraz plastry miodu mające za zadanie ukierunkowanie wiązki światła wychodzącej z dyfuzora,
• maski z podłużnym otworem pozwalające zamienić softboksy kwadratowe lub prostokątne (zbliżone proporcjami boków do kwadratowych) w stripy,
• maski z okrągłym otworem nakładane na softboksy kwadratowe i prostokątne pozwalające uzyskać na fotografowanych obiektach okrągły odblask.